Mediacja w postępowaniu administracyjnym – przyszłość rozwiązywania sporów, czy kolejny martwy przepis?
Od 1 czerwca 2017 r. obowiązuje znowelizowany kodeks postępowania administracyjnego. Wprowadzone do procedury administracyjnej zmiany mają bardzo szeroki zakres i stanowią istną rewolucję w postępowaniu. Wśród szeregu nowych uregulowań na uwagę niewątpliwie zasługuje, nieznana dotąd postępowaniu administracyjnemu, instytucja mediacji.
Mediacja funkcjonuje już wprawdzie w postępowaniu sądowoadministracyjnym, ale nie cieszy się szczególnym powodzeniem i w praktyce wykorzystywana jest bardzo rzadko. Te kilka miesięcy obowiązywania znowelizowanego kpa wydają się wskazywać, że i mediacja w postępowaniu administracyjnym wprowadzana jest z dużymi oporami, a szkoda.
Co to jest mediacja?
Celem mediacji jest wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa, w tym poprzez wydanie decyzji administracyjnej albo zawarcie ugody. Mediacja może stanowić istotny element postępowania wyjaśniającego, w szczególności w sprawach skomplikowanych. Zgodnie ze znowelizowanym kpa, mediacja może zostać przeprowadzona, jeżeli pozwala na to charakter sprawy, przy czym można ją prowadzić nie tylko pomiędzy stronami postępowanie, ale również pomiędzy stroną (lub stronami) i organem.
Mediacja jest dobrowolna. Inicjatywa przeprowadzenia w sprawie mediacji może nastąpić na wniosek strony albo z urzędu, przy czym w tym ostatnim przypadku nigdy nie jest to władcza, jednostronna decyzja organu, strony muszą bowiem wyrazić zgodę na mediację.
Mediacja jest poufna. Mediator, uczestnicy mediacji i inne osoby biorące w niej udział są obowiązani zachować w tajemnicy wszelkie fakty, o których dowiedzieli się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że uczestnicy mediacji postanowią inaczej. Propozycje ugodowe, ujawnione fakty lub oświadczenia złożone w toku mediacji nie mogą być wykorzystywane po jej zakończeniu, z wyjątkiem ustaleń zawartych w protokole z przebiegu mediacji
Mediacja to nic innego jak dobrowolne porozumienie się stron, będących w konflikcie, przy wsparciu akceptowanego przez nie mediatora, kierującego się zasadami bezstronności, neutralności i poufności.
Kto może być mediatorem?
Ustawa nie wprowadza szczególnych wymogów względem osoby mediatora - może być to, ale nie musi, mediator wpisany na listę stałych mediatorów lub do wykazu instytucji i osób uprawnionych do prowadzenia postępowania mediacyjnego prowadzonych przez prezesa sądu okręgowego. Mediatora mogą zgodnie wskazać uczestnicy mediacji, a w przypadku gdy tego nie uczynią - wskazuje go organ kierujący sprawę do mediacji. Pozytywnie ocenić należy rozwiązanie, zgodnie z którym mediatorem nie może być pracownik organu przed którym toczy się postępowanie w sprawie. Zwłaszcza w przypadku mediacji prowadzonych między stronami a organem ważna jest bezstronność i pełna niezależność mediatora.
Mediacja może pomóc wyjaśnić sprawę i załatwić ją szybko. Od samej strony jednakże w dużej mierze zależy, czy tak się stanie. Mediacja może zakończyć się sukcesem tylko wtedy, gdy strony przystąpią do niej w dobrej wierze, z zamiarem wyjaśnienia sprawy i przyczynienia się do jej sprawnego załatwienia.
Uregulowanie instytucji mediacji w kodeksie postępowania administracyjnego z pewnością może nieść ze sobą wiele korzyści, jednakże trafia na dość oporny grunt. Aby mediacja w urzędzie mogła się „przebić” potrzebna jest niewątpliwie zmiana mentalności administracji publicznej, gdzie ta nowa forma załatwiania spraw nie ma jeszcze tradycji, a dodatkowo, gdzie pojawia się lęk przed ponoszeniem kosztów. Zgodnie bowiem z przepisami, mediatorowi ma przysługiwać wynagrodzenie oraz zwrot poniesionych wydatków, a koszty te pokrywać będzie, co do zasady organ administracji publicznej. Przypadek, kiedy strony pokryją koszty, to sprawy, w których może być zawarta ugoda.
Dziś jeszcze nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na zadane w tytule niniejszego wpisu pytanie, niewątpliwie jednak efekty stosowania przepisów KPA w zakresie mediacji zależą od samych stron, tj. urzędników i obywateli, którzy będą ją stosować i w niej uczestniczyć.